تهاتر یا داد و ستد پایاپای، در معاملات اقتصادی، نوعی از انجام معامله است که در آن کالا یا خدمات بدون هیچ گونه واسطه ای (پول یا طلا نمونه ای از واسطه های معاملاتی هستند) با یک دیگر مبادله می شوند. در معامله پایاپای کالا یا خدمات در ازای کالا یا خدمات دیگر گرفته می شود.

تهاتر یا داد و ستد پایاپای، قدیمی ترین شکل معاملات اقتصادی در تاریخ تمدن است. در گذشته های دور و زمانی که هنوز واسطه ای به عنوان “پول” در معاملات رواج نداشت، مردم تمدن های اولیه، از روش تهاتر برای برآورده کردن نیاز های خود استفاده می کردند. به عنوان مثال فردی گندم مازاد بر استفاده خود را به فردی که گوسفند داشت می داد و گوشت مورد نیاز خود را تهیه می کرد. ملاحظه می کنید که در این روش از هیچ واسطه ای برای معامله استفاده نشده و کالا مستقیما با کالایی دیگر مبادله شده است.

این یک نمونه بسیار ساده از انجام معاملات با سیستم تهاتر (Barter system) است. در دنیای امروز و با وجود پیشرفت های اقتصادی، هنوز هم در برخی موارد محدود از سیستم بارتر یا تهاتر استفاده می شود. البته امروزه معاملات بیشتر با واسطه هایی مانند پول یا طلا انجام می شود.

آیا در دنیای امروز هم معاملات به روش تهاتری انجام می شود؟

در اقتصاد امروز نیز معاملات تهاتری در جریان است. نظریات مختلفی در مورد اینکه آیا تهاتر یا بارتر منحصر به شرایط دشوار اقتصادی است یا خیر، وجود دارد؛ اما نکته جالب توجه این جاست که هم اکنون قدرت های اقتصادی دنیا نیز از این روش معامله در چرخه اقتصادی خود بهره می برند. بنابراین سیستم بارتر یا تهاتر، نه تنها در کشورهای تحت فشار اقتصادی، بلکه در همه جای دنیا رایج و شناخته شده است. البته واضح است که در شرایط دشوار اقتصادی و تحریم ارزی، انجام معاملات بین المللی به روش تهاتر، می تواند تا حدودی مشکلات و محدودیت های به وجود آمده را کاهش دهد.

روش های تهاتر در اقتصاد امروز

معامله بای بک (Buy back) یا بیع متقابل

معامله بای بک یا بازخرید، یکی از شیوه های معاملات تهاتری است. این نوع از تهاتر در صنایع عظیم و پر هزینه کاربرد بیشتری دارد. بای بک را به بیان ساده می توان این طور توضیح داد: در این روش تجهیزات، ماشین آلات و وسایل مورد نیاز تولید، از طرف یک عرضه کننده خاص به کشوری صادر شده و در عوض محصولات تولید شده به وسیله همین تجهیزات و ماشین آلات، به جای هزینه نقدی این تسهیلات در مدت زمان معینی دریافت می گردد.

این نوع قرار داد می تواند محدودیت های تحریم را کاهش دهد و فن آوری های جدید و پیشرفته را به کشور وارد کند.

سوآپ (Swap) کالا

سوآپ به معنای تعویض، معاوضه و جایگزینی است. سوآپ نوعی از معاملات است که به سه دسته: سوآپ ارز، سواپ نرخ بهره و سوآپ کالا تقسیم می شود. آنچه در واقع نوعی از تهاتر و معامله پایاپای محسوب می شود، سوآپ کالا است. در این روش معامله، یکی از طرفین معامله کالایی را دریافت می کند و متعهد می شود که معادل ارزش آن را در نقطه ای دیگر به طرف دوم تحویل دهد.

معامله افست (Offset)

نوعی از معامله کالا به کالا است که در این نوع قرار داد توافق می شود که یک کشور، تجهیزات گران قیمت

 نظامی، حمل و نقل و ترابری را از کشوری پیشرفته و صنعتی خریداری نماید و کشور فروشنده کالا نیز تعهد می کند که در زمینه های اقتصادی مرتبط یا غیر مرتبط با کشور خریدار همکاری نماید. البته در این نوع معامله از “پول” یا واسطه معاملاتی استفاده می شود، اما می تواند نوعی از داد و ستد پایاپای محسوب شود.